Giáo Huấn Xã Hội Công Giáo số 17

 

[1]
Phần mở đầu của bức thư cho biết 2 lý do của “Ngày Giữ Chay—Cầu Nguyện”: một là, để hưởng ứng quan tâm mục vụ của Đức Thánh Cha Phan-xi-cô nối kết việc bảo vệ môi trường thiên nhiên với việc bảo vệ cuộc sống con người; hai là, để tham gia vào hoạt động của “Phong trào Công Giáo Thế Giới Về Khí Hậu.”  Phần đề nghị cụ thể chỉ ra 2 việc: thứ nhứt, dành ngày thứ sáu 13 tháng 3 để ăn chay và cầu nguyện cho môi trường, dành khoản tiết kiệm từ chi tiêu vui chơi, ăn uống để đóng góp vào việc học tập, cổ động cho công cuộc bảo vệ môi trường; thứ hai, thực hiện một chương trình tập huấn về gìn giữ môi trường.
Giữ chay, cầu nguyện, và làm công tác bác ái, vốn là những sinh hoạt truyền thống của Ki-tô hữu, đặc biệt trong Mùa Chay Thánh. Tuy nhiên, thông thường Hội Thánh khuyên các tín hữu thi hành các việc đạo đức ấy là để cầu nguyện cho ơn được hoán cải, từ bỏ tội lỗi mà quay về với Thiên Chúa, và sẵn sàng đón mừng Đại Lễ Phục Sinh.
Lần nầy mọi người có đạo lại được khuyên bảo phải ăn chay, cầu nguyện và làm từ thiện để xin ơn bảo vệ môi trường. Chưa hiểu hết lý do vì sao có cái gì đó khác thường, nếu không dám nói là lạc điệu, trong lời kêu gọi nêu trên, thì liên tục hai sự kiện gây sốt trong đồng bào cả nước hình như đã giúp đàn chiên giải mã phần nào hàm ý mang tính ngôn sứ thời đại của bức thư mục tử giáo phận: đó là vụ “đốn hạ 6700 cây xanh” ngoài Bắc[2] và vụ “lấp sông Đồng Nai” trong Nam.[3]
Đã có rất nhiều tranh cãi về nguyên nhân nào người ta thản nhiên cắt đi “lá phổi’ của mình và hất đổ “bình nước” sống còn của cả một quần thể sinh thực vật rộng lớn.  Đàng sau và ẩn khuất bên dưới mọi lý lẽ biện minh, chống đỡ cho hành động tự hủy hoại đó chính là điều Thánh Tông Đồ Gia-cô-bê vạch trần:
 Bởi đâu có chiến tranh, bởi đâu có xung đột giữa anh em?  Chẳng phải là bởi chính những khoái lạc của anh em đang gây chiến trong con người anh em đó sao?  Thật vậy, anh em ham muốn mà không có, nên anh em chém giết; anh em ganh ghét cũng chẳng được gì, nên anh em xung đột với nhau, gây chiến với nhau.[4]
Mọi hình thái khuyết tật, bịnh hoạn của cá nhân hay xã hội con người, theo cái nhìn của Thánh Kinh, đều là hệ lụy xấu ác của tội lỗi.  Hành động con người điên cuồng tàn phá môi trường sinh sống của chính mình chẳng khác gì việc tự sát của kẻ bị Tà Thần ám nhập.  Mọi biện pháp áp đặt từ bên ngoài chỉ như thuốc giảm đau.   Muốn được chữa trị tận căn, con người phải được giải thoát trước tiên khỏi thế lực của Ác Tà.  Chúa Ki-tô bao giờ cũng trừ khử ảnh hưởng của tội lỗi trước khi cứu chữa các bịnh nhân.[5]  Mà “giống quỷ ấy chỉ có ăn chay và cầu nguyện mới trừ được thôi.”[6]
Tập San số 17 xin hân hạnh giới thiệu cùng Quý Vị Giáo Huấn Xã Hội của Hội Thánh và suy tư của các tác giả về môi trường sống của con người, trong mối tương quan với Tình Thương Vạn Năng của Thiên Chúa Tạo Hóa, Đấng đã ủy thác cho con người nhiệm vụ canh tác và bảo vệ trái đất nầy.[7]
Ban Biên Tập
 

BÌNH LUẬN CHƯƠNG 10 (BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG)
SÁCH TÓM LƯỢC HỌC THUYẾT XÃ HỘI

LM. GIUSE PHAN TẤN THÀNH, OP



Nhập đề. Sự tiến triển về nội dung. Các từ ngữ: nature, creation, monde/world
I. Lịch sử
        A. Vấn đề môi sinh
        B. Tiếng nói của GHXH
II. Những vấn đề luân lý
        A. Tương quan giữa con người với thiên nhiên: 1/ Nguyên tắc căn bản. 2/ Thiên nhiên với Thiên Chúa. 3/ Thiên nhiên và nhân loại
        B. Khoa học kỹ thuật và việc tôn trọng môi trường
        C. Vài vấn đề cụ thể: 1/ Kỹ thuật sinh học 2/ Đất đai và kỹ nghệ. 3/ Nước
III. Những vấn đề tín lý
        A. Tạo dựng. 1/ Đạo thiên nhiên. 2/ Thiên Chúa tạo thành. 3/ Ngẫu tượng mới: sùng bái thiên nhiên
        B. Tận thế hay tái tạo dựng?
Kết luận. Từ luân lý đến linh đạo

 
                                                                      
Nhập đề
      Ba chương 9, 10 và 11 của sách Tóm lược Học thuyết Xã hội (TLHT) bàn về đời sống quốc tế.
      A. Sự tiến triển về nội dung
      Chúng ta nhận thấy việc nghiên cứu cộng đồng xã hội dần dần được mở rộng tầm mức: từ gia đình, ra đến xã hội ở cấp quốc gia (với những vấn đề tư bản, lao động, xã hội dân sự, nhà nước), rồi hướng đến thế giới (cộng đồng quốc tế). So với chương vừa rồi, ta thấy có sự khác biệt (tương tự như là giữa “nhà nước” và “xã hội dân sự” trước đây): chương 9 nói đến cộng đồng quốc tế theo nghĩa pháp lý, với các tổ chức, các thể chế giữa các quốc gia; chương 10 bàn đến cộng đồng nhân loại, trong đó, ngoài các quốc gia, các tổ chức, còn có các công ty quốc tế, các nhà khoa học, các nhà kỹ thuật. Hơn thế nữa, chương này nói đến tương quan giữa con người với thế giới, gồm cả các động vật và thực vật.
      Dưới một khía cạnh khác, chúng ta cũng có thể nói đến một sự tiến triển về các thế hệ nhân quyền: từ các quyền tự do cá nhân (tương quan giữa cá nhân và xã hội), sang các quyền chính trị kinh tế (sự tham dự vào đời sống xã hội); với chương vừa rồi, chúng ta bước sang quyền của các dân tộc (quyền tự trị, quyền bảo vệ căn tính), và lần này chúng ta đến quyền của nhân loại (bảo vệ môi sinh, cần thiết cho sự sống cho toàn thể nhân loại, thuộc thế hệ hiện tại cũng như các thế hệ tương lai). Cách riêng, chương 10 đề cập đến “quyền được hưởng môi trường lành mạnh và an toàn” (số 468), cũng như chương 9 đã đề cập đến “quyền được phát triển” (số 446).
      Xét về lịch sử Giáo huấn xã hội, chúng ta cũng nhận thấy nhiều sự tiến triển. Những thông điệp của đức Lêô XIII vào cuối thế kỷ XIX chú ý đến tư sản và lao động (trong một quốc gia); sang thế kỷ XX, các giáo hoàng bàn thêm những vấn đề quốc gia và dân tộc, rồi đến hòa bình trên thế giới và sự phát triển các dân tộc. Các sự can thiệp vào vấn đề môi sinh thì muộn hơn, nói được là sau công đồng Vaticanô II.
      Tuy xem ra ngắn ngủi, nhưng chương 10 đụng đến những vấn đề phức tạp, không chỉ liên quan đến “xã hội loài người” nhưng còn liên quan đến tôn giáo và đức tin. Chúng ta có thể nêu lên hai vấn đề chính như sau:
      1/ Khoa học và kỹ thuật có buộc phải tuân theo một quy tắc luân lý nào không? Câu trả lời của GHXH là: CÓ! Câu trả lời này cũng giống như trong các lãnh vực kinh tế, chính trị (quốc nội hay quốc tế) mà chúng ta đã làm quen trong những chương trước. Giáo hội lên tiếng để can thiệp vào những vấn đề mang tính cách luân lý. Nói cho cùng, luân lý không phải là những quy tắc cứng nhắc, nhưng là những suy tư lý trí về cái gì là “đúng”, là “hợp lý” trong cách cư xử.
      2/ Phải chăng Kitô giáo là nguyên nhân của sự tàn phá môi sinh? Đây là lời tố cáo của các Đảng Xanh (Green party) cũng như của vài nhóm Phật giáo. Theo họ, đầu mối của sự tàn phá môi sinh là lời truyền của Kinh thánh: “hãy thống trị trái đất”.
      Câu trả lời là: Kinh thánh chỉ cho phép làm chủ trái đất, chứ không được hủy hoại. Con người không phải là “chủ tể” mà chỉ là “quản lý” của trái đất mà thôi.
      Thực ra, khi đọc lại lịch sử các tôn giáo ta thấy vấn đề này còn phức tạp hơn nhiều. Vì thế chúng ta sẽ để dành đoạn 1 (nền tảng Kinh thánh) cho phần cuối cùng, để đọc lại tư tưởng của Kinh thánh về sự tạo dựng vũ trụ, một đặc trưng của niềm tin Kitô giáo khác biệt với các tôn giáo thiên nhiên, và chúng ta cũng thêm về công cuộc “tái tạo dựng” mà đức Kitô mang lại cho nhân loại.
      B. Các từ ngữ
      Trước khi vào vấn đề, nên lưu ý về vài từ ngữ khó chuyển dịch từ ngôn ngữ châu Âu sang tiếng Việt: nature, création, monde.
      1/ Nature (Anh, Pháp): thiên nhiên, tự nhiên, bản nhiên, bản tính, bản chất
Trong nguyên gốc Latinh, natura nói đến cái-gì-được-sinh-ra (động từ nasci, natus), do bẩm sinh. Đối với người tin vào Thiên Chúa, thì họ liên tưởng đến nguồn gốc “thiên phú” (của Trời cho); đối với người không tin, thì họ nghĩ đến bản chất nội tại của sự vật (thí dụ: nước chảy xuôi). Ngoài ra, đôi khi natura cũng có nghĩa là “thiên nhiên” (tự nhiên), đối lại với cái gì nhân tạo (giả tạo), thí dụ cái đẹp tự nhiên và cái đẹp của son phấn! Theo hướng này, vài nhà nhân học đối chọi giữa “nature” (thiên nhiên, hoang dã) với “culture” (văn hóa, có sự can thiệp của bàn tay con người).
       Vì thế, khi nói đến loi naturelle[8], mỗi người nghĩ trong đầu một ý tưởng khác nhau:
      - có người nghĩ là luật mà Trời đã ấn định (luật thiên nhiên, luật tự nhiên), thí dụ: ở hiền gặp lành, gieo gió gặt bão..
      - có người nghĩ là luật nằm trong bản chất của sự vật (thí dụ hai người nam nữ kết hôn vì yêu nhau và để sinh con đẻ cái).
      - có người nghĩ là luật mà ta có thể thiết lập sau khi đã quan sát và thí nghiệm nhiều lần (đun nước đến 100 độ thì sôi), chẳng hạn các định luật “tự nhiên” trong vật lý học.
      Do những ý nghĩa hàm hồ của tiếng nature (thiên nhiên, tự nhiên) cho nên đã nảy ra nhiều cuộc tranh luận bất tận: khoa học (và kỹ thuật) phải tôn trọng “luật tự nhiên”, hay có thể làm thay đổi? Thế nào là luật tự nhiên (hay luật thiên nhiên)?
      2/  Création (Anh, Pháp): Tạo dựng (động từ créer/to create), có thể hiểu về sự tạo dựng (hành vi), hoặc về toàn bộ công trình tạo dựng, loài thụ tạo (kết quả của sự tạo dựng).
      Sự tạo dựng giả thiết niềm tin vào Đấng Tạo hóa dựng nên vũ trụ (nghĩa là vũ trụ không tự hữu). Tuy nhiên không phải mọi người nếu chấp nhận như vậy: đừng kể những người vô thần, nhiều triết gia hoặc tôn giáo cổ đại cho rằng vũ trụ này hiện hữu từ muôn thuở.
      Kể cả những tôn giáo hay triết học chấp nhận Đấng Tạo hóa, thì cũng có nhiều quan điểm khác biệt: có người cho rằng Đấng Tạo hóa đã dùng một chất liệu có sẵn để làm nên vũ trụ (tựa như bác thợ mộc làm bàn ghế từ tấm gỗ); có người cho rằng Đấng Tạo hóa dựng nên vũ trụ “từ hư vô” (ex nihilo). Có học thuyết cho rằng sau khi đã thiết kế và hoàn tất công trình tạo dựng, thì ngài nghỉ ngơi (deus otiosus), để cho “máy tự động chạy”, hoặc cùng lắm nhờ một người khác trông coi giùm. Đạo lý Công giáo dạy rằng Thiên Chúa tiếp tục quan phòng, điều khiển vũ trụ.
      3/ Monde (Pháp)/World (tiếng Anh)[9]: trần thế, thế gian, thế giới.
      Đây là một danh từ với nhiều ý nghĩa (hàm hồ) trong đời sống hằng ngày cũng như trong từ ngữ thần học và tu đức.
            a) Trong ngôn ngữ hằng ngày, “thế giới” có thể hiểu về:
      - không gian: “thế giới” bao gồm cả vũ trụ (trái đất và các hành tinh), hay chỉ giới hạn vào trái đất, hoặc chỉ là loài người: “thế vận hội” chỉ là cuộc chơi của loài người, chứ không bao gồm các sinh vật khác hoặc các hành tinh khác.
      - thời gian: thế giới được hiểu về thời đại (thí dụ: thế giới mai sau, thế giới bên kia, thế giới vĩnh hằng).
            b) Trong triết học
      Nhiều vấn đề được đặt lên liên quan đến thế giới
      - vũ trụ quan: nguồn gốc và cứu cánh của thế giới (tạo dựng, tiến hóa?)
      - nhân sinh quan: giới hạn “thế giới” vào những vấn đề của nhân loại (cải thiện thế giới, canh tân thế giới, toàn cầu hóa); thế giới văn minh, thế giới chậm tiến, thế giới thứ ba; thế giới Hồi giáo...
            c) Trong Kinh thánh
      Trong Kinh thánh, “thế giới” (thế gian, trần gian) có thể hiểu theo ít là bốn nghĩa, thậm chí ngay trong một tác giả (thánh Gioan tông đồ).
      - (i) Thế giới: trời và đất; tất cả những gì do Thiên Chúa làm ra (Ga 1,3)
      - (ii) Thế giới: nhân loại. “Thiên Chúa đã quá yêu thương thế gian đến nỗi đã ban Con Một cho thế gian (Ga 3,15). Đức Kitô là “ánh sáng của thế gian”.
      - (iii) Thế gian: lực lượng chống đối Đức Kitô (Ga 1,10-11; 8,21.23.34.44). Thế gian ghét Chúa và ghét các môn đệ của Người (Thủ lãnh thế gian là Satan: Ga 12,31; 14,30; 16,31). Vì thế không có lý do gì mà các tín hữu lại yêu thế gian! “Các con đừng mê thế gian và những gì thuộc về thế gian. Ai yêu thế gian thì nơi kẻ ấy không có lòng mến Chúa Cha” (1 Ga 2,15)
      - (iv) Thế gian cần được cứu chuộc. Đức Kitô là Đấng cứu độ trần gian (Ga 1,29). Người đã sai các môn đệ đi vào trần gian (Ga 17,11.14-18). Họ không thuộc về trần gian, nhưng họ sống trong trần gian.
      Trong quá khứ, đôi khi người ta nhấn mạnh đến nghĩa thứ ba, cách riêng nơi các đan sĩ: họ “từ bỏ thế gian”, lên rừng để tu hành! Ngày nay, vai trò của các tín hữu, cách riêng là các giáo dân, là phải trở nên muối cho đời: họ sống giữa trần gian để thánh hóa trần gian.
      Khi bàn về môi sinh,  “thế giới” được hiểu về “trái đất”, chứ không phải là toàn thể vũ trụ (mặt trời, mặt trăng). Đôi khi “thế giới” cũng được hiểu theo nghĩa nhân sinh, nghĩa là nhân loại. Đó cũng là ý nghĩa của tựa đề hiến chế Gaudium et spes (Hội thánh trong thế giới ngày nay).
      Một cách tương tự, trong chương 10, sách TLHT đôi khi dùng những từ “creation” hoặc “universe” theo nghĩa là “nhân loại” (thế giới loài người, trái đất) chứ không ám chỉ toàn thể vũ trụ bao la bát ngát!
      Chúng ta sẽ tìm hiểu ba điểm: 1/ Lịch sử vấn đề môi trường và sự can thiệp của Giáo hội. 2/ Những vấn đề luân lý. 3/ Những vấn đề tín lý.

I. Lịch sử
      A. Lịch sử vấn đề
      Vấn đề môi trường[10] mới được nêu lên từ hậu bán thế kỷ XX, nghĩa là khá muộn so với các cuộc tranh đấu cho công lý, nhân quyền.
      Dĩ nhiên, trong các cuộc tranh đấu giành độc lập, các phong trào cách mạng đã nêu lên vấn đề tài nguyên quốc gia đã bị nước thực dân khai thác. Nhưng đó chỉ xét trong tương quan giữa hai nước mà thôi: một bên thì bóc lột, một bên thì bị bóc lột; làm sao giải quyết tình trạng một cách công bằng.  Mối quan tâm về sự kiệt quệ tài nguyên của trái đất, sự ô nhiễm không khí... mới trở thành nghiêm trọng từ thập niên 70, đánh dấu với cuộc khủng hoảng dầu hỏa ở vùng Cận đông.
      Chỉ trong một thời gian ngắn, các tiếng chuông báo động trở thành dồn dập. Nào là tăng nhiệt độ trái đất, sa mạc bành trướng, và rồi đến lượt thiếu nước là nguồn sống quan trọng hơn nữa.
      Nhiều phong trào bảo vệ môi trường đã ra đời, chống lại các cường quốc kinh tế cũng như các công ty tư bản đa quốc gia. Dưới áp lực của họ, Liên hợp quốc phải tổ chức nhiều hội nghị quốc tế, tuy dù kết quả không đi tới đâu: Rio de Janeiro (1992), Kyoto (1997), Johannesburg (2002), Copenhague (2009), Caucún (2010), Durban. Dù sao, các chính phủ cũng bắt đầu nhận ra vấn đề, và đặt ra những cơ quan (cấp Bộ, như Việt Nam có Bộ Tài nguyên và Môi trường) để lo việc bảo vệ môi trường.
      Cuộc tranh đấu này cũng liên hệ đến Kitô giáo. Trước đây, người ta trách Kitô giáo là đã làm cản trở tiến bộ khoa học kỹ thuật. Bây giờ Kitô giáo bị tố cáo là nguyên nhân tàn phá môi trường do lời Kinh thánh: “hãy làm chủ vũ trụ” (St 1,26-30), đang khi các tôn giáo khác (thí dụ Phật giáo) khuyến khích tôn trọng mọi sinh vật[11].
      Thật ra, việc bảo vệ môi trường đặt ra nhiều vấn đề nan giải, ngay từ trên nguyên tắc.
      - Phải chăng bảo vệ môi trường có nghĩa là cấm không được khai thác thiên nhiên? Nhưng con người đã khai thác thiên nhiên từ lâu rồi. Đó là nguồn gốc của văn hóa loài người, khác với loài động vật, tiếp tục “ăn lông ở lỗ”! Mặt khác, các dân tộc sơ khai cũng phá hủy môi trường không ít khi họ chặt cây đốt rừng! Câu trả lời hợp lý không phải là không được khai thác thiên nhiên, nhưng là “một cách chừng mực”.
      - Phải chăng đứng trước sự kiệt quệ nhiên liệu hiện nay cũng như để tránh sự ô nhiễm môi trường, chúng ta phải từ bỏ các tiện nghi của kỹ thuật (chẳng hạn: xe hơi, đèn điện) để trở về với nếp sống đạm bạc thời xưa? Đã có người nghĩ như vậy, nhưng có lẽ chỉ là một thứ hobby của những người giàu, muốn về thôn quê nghỉ ngơi sau một tuần lễ căng thẳng ở các văn phòng; đa số dân nghèo vẫn “trông lên” mong được hưởng những tiện nghi kỹ thuật để cho cuộc sống đỡ vất vả. Làm thế nào dung hòa giữa nhu cầu phát triển với nếp sống tham đạm giản dị “như thời xưa”?
      - Một vấn nạn khác nữa liên quan đến sự “phát triển”. Trong chương trước, chúng ta đã được nghe nói đến nguyên tắc “phát triển toàn diện”: phát triển dành cho tất cả mọi người và phát triển toàn diện con người (số 373). Nguyên tắc này được lặp lại ở chương này (số 483). Thế nhưng, trên thực tế, người ta thường chỉ hiểu về sự phát triển kinh tế (tài sản vật chất). Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, sự sản xuất đòi hỏi sự tiêu thụ: cần phải khuyến khích tiêu thụ thì bộ máy sản xuất mới có thể tiếp tục hoạt động. Hệ quả đưa đến não trạng tiêu thụ (consumerism) với những hệ luận luân lý không nhỏ, tựa như: chạy theo thời trang, ưa thích chiếm hữu và phô trương hào nhoáng (to have) hơn là chú trọng đến thực chất (to be)[12]. Phải chăng chúng ta cần phải lật ngược tình thế: cần cổ võ nếp sống thanh đạm, cần kiệm? Nhưng nói như vậy chẳng phải là tuyên bố đóng cửa các công ty sản xuất sao?
      Những vấn nạn này cho ta thấy rằng cần phải giữ sự quân bình, tránh những chủ trương cực đoan, thái quá hoặc bất cập.
      B. Những lần can thiệp của GHXH
      Vấn đề môi trường không được đề cập trong một văn kiện riêng rẽ, nhưng được bàn trong những văn kiện chung của giáo huấn xã hội, chẳng hạn như:
      1/ Trong các thông điệp GHXH
            ĐGH Phaolô VI, Thông điệp Populorum progressio (1967), số 22-24; 69.
            - Tông thư Octogesima adveniens (1971), số 21.
            ĐGH Gioan Phaolô II, Thông điệp Sollicitudo rei socialis (1988), số 25-26; 39.
            - Thông điệp Centesimus annus (1991), số 37-38.
            - Tông thư Ecclesia in America (1999), số 25.
            ĐGH Bênêdictô XVI, Thông điệp Caritas in veritate (2009), số 48; 50.51.61.
      2/ Bên cạnh đó, còn có những lần lên tiếng tuy không trang trọng như các thông điệp, nhưng cũng đáng chú ý.
      a) Sứ điệp ngày hòa bình thế giới
            - “Hòa bình với Đấng Tạo hóa, hòa bình với mọi loài thọ tạo” (năm 1990)
            - “Nếu muốn vun trồng hòa bình, hãy giữ gìn trái đất” (năm 2009)
      b) Phát biểu của Tòa thánh tại các Hội nghị quốc tế về môi trường
            - Diễn văn của ĐTC Gioan Phaolô II tại Trung tâm LHQ về môi trường, Nairobi (18/8/1985).
            - Diễn văn của ĐTC Gioan Phaolô II cho Hàn lâm viện Khoa học của Tòa thánh (12/3/1999)
            - Pontifical Council for Justice and Peace, From Stockholm to Johannesburg. An Historical Overview of the Concern of the Holy See for the Environment 1972-2002, (Vatican City 2002).
      c) Văn kiện Tòa thánh về một vài đề tài liên quan đến môi trường
      Pontifical Council for Justice and Peace, Water, an Essential Element for Life. A Contribution of the Delegation of the Holy See on the occasion of the 3rd World Water Forum, (Kyoto March 22, 2003)
      Sau cùng, cũng nên thêm sách GLCG số 299-301; 307; 339-341; 344: 2415-2418.

II. Những vấn đề luân lý

      Trong chương X, chúng ta thấy có nhiều vấn đề luân lý được đặt ra, dưới nhiều lãnh vực khác nhau, đi từ những nguyên tắc tổng quát đến vài trường hợp cụ thể. Dĩ nhiên, có những điều đã được bàn trong các chương trước và nay được lặp lại trong một bối cảnh mới[13]. Tuy đặt tên là “luân lý” (để phân biệt với các đề tài “tín lý” sẽ nói sau), nhưng các đề tài này giả thiết một đạo lý lành mạnh về những tương quan giữa con người với Thiên Chúa và với vạn vật.
      A. Tương quan giữa con người với thiên nhiên
      Việc giải quyết các vấn đề môi sinh cần được đặt trên một quan điểm đúng đắn về tương quan giữa con người với vũ trụ. Phải thú nhận rằng đây là đạo lý mạc khải của Kinh thánh chứ không phải là chân lý do lý trí khám phá ra, được sách TLHT tóm lại ở các số 456; 461-465.
      1/ Nguyên tắc căn bản (số 456). Có thể được phát biểu qua 3 mệnh đề như sau:
            a) Thiên nhiên được ban để phục vụ con người. Thiên nhiên là một món quà cho con người. Thiên nhiên không phải là thần linh (như quan điểm của vài tôn giáo), nhưng là thụ tạo mà Thiên Chúa đã dựng nên để phục vụ con người.
            b) Con người không được lạm dụng thiên nhiên, nhưng hãy sử dụng nó cách điều độ[14].
            c) Nếu duy trì mối tương quan tốt đẹp ấy, thiên nhiên được thăng tiến và đạt đến mục tiêu tối hậu của nó.
      Sự phân biệt giữa “sử dụng” (usus, use) và “lạm dụng” (abusus, abuse) đã có từ cổ luật Rôma. Quyền sử dụng đồ vật sở hữu là điều hợp pháp, nhưng lạm dụng (dùng không đúng thời, đúng mức) là điều trái luật. Trước đây nguyên tắc áp dụng vào tài sản vật chất (của một cá nhân), bây giờ nguyên tắc mở rộng đến tất cả tài sản của thiên nhiên. Dưới phương diện luân lý, sự lạm dụng không chỉ được hiểu về sự khai thác vô độ, nhưng còn được hiểu về việc sử dụng không phù hợp với ý định của Thiên Chúa. Thiên nhiên được Thiên Chúa dựng nên cho con người hưởng dụng: con người cần phải nhận ra hồng ân của Thiên Chúa khi sử dụng thiên nhiên; vì thế nếu con người sử dụng thiên nhiên mà không màng đến Thiên Chúa thì đã “lạm dụng” nó.
      2/ Thiên nhiên với Thiên Chúa
      Khi mối tương quan với Thiên Chúa bị mất, thì mối tương quan giữa con người với thiên nhiên cũng bị lệch lạc (TLHT số 463), dẫn tới hai thái cực:
      - đôi khi con người tự coi mình làm chủ tể, khai thác thiên nhiên bừa bãi;
      - đôi khi con người tôn thiên nhiên lên làm chủ tể, không nhận ra vị trí ưu việt của mình giữa các thụ tạo. Huấn quyền không chấp nhận  hai quan điểm “ecocentrism” và “biocentrism”[15] của vài phong trào bảo vệ môi sinh: họ chủ trương bảo vệ “sinh quyển” (biosphere) chứ không quan tâm đến con người (loài người có thể bị tiêu diệt, nhưng điều quan trọng là bảo vệ trái đất và các sinh vật).
      Vì thế cần một cái nhìn quân bình giữa các mối tương quan: giữa con người với Thiên Chúa, giữa con người với vạn vật. Vạn vật không phải chỉ là những “công cụ” nhưng là “món quà” do Chúa ban, cần được đối xử thân tình.
      3/ Thiên nhiên với nhân loại
      Bàn về luân lý môi sinh, chúng ta không được bỏ qua những nguyên tắc đã được nói trước đây về tình liên đới trong gia đình nhân loại. Trong vấn đề này, TLHT số 464 đã trưng dẫn thông điệp Centesimus annus (số 38) liên kết “môi trường thiên nhiên” (écologie environnementale) với “môi trường nhân sinh” (écologie humaine) Cụm từ “écologie de l’homme” tái xuất hiện trong thông điệp Caritas in veritate số 51, và Sứ điệp ngày Hòa bình Thế giới 2010 (“Nếu muốn vun trồng hòa bình, hãy giữ gìn trái đất”). Việc thiếu tôn trọng môi trường bắt nguồn từ việc thiếu tôn trọng con người.
      Thực vậy, đàng sau các vấn đề môi sinh là những vấn đề của con người: làm thế nào tạo ra một môi trường “dễ thở” cho con người? Khi nói đến “con người”, chúng ta hiểu đến toàn thể gia đình nhân loại, không những bao gồm các dân tộc hiện nay ở khắp năm châu, nhưng cũng nghĩ đến các thế hệ trong tương lai nữa (TLHT số 467).
      Vì thế vấn đề bảo vệ môi trường cần phải được thúc đẩy bởi việc tôn trọng con người, tôn trọng mạng sống con người. Việc hạn chế sinh sản không thể coi như một giải pháp cho chính sách bảo vệ môi trường (TLHT số 483).
      B. Khoa học kỹ thuật và việc tôn trọng môi trường
      Câu chuyện này trở nên phức tạp hơn. Giáo hội không chỉ “phán dạy” cách đơn phương, nhưng cần sự nghiên cứu của các nhà chuyên môn.
      1/ Cần phải tránh hai thái cực (số 480)
      - Lạc quan thái quá: không muốn nhận ra những nguy cơ về sinh thái
      - Bi quan thái quá: báo động sai lạc về những đe dọa kỹ thuật[16].
      2/ Không thể đổ trách nhiệm hủy hoại môi trường cho khoa học và kỹ thuật. Khoa học và kỹ thuật đã góp phần trong việc thăng tiến con người. Khoa học và kỹ thuật có khả năng để sửa chữa những lệch lạc. Điều cần thiết là tinh thần phục vụ ích chung của nhân loại, và cố gắng khám phá những định luật vận hành của vạn vật, dựa theo bản tính của chúng (số 458-459).
      Dựa vào đó, các cơ quan có thẩm quyền cần ban hành những luật pháp cần thiết cho việc bảo vệ môi trường (số 468-469).
      C. Vài vấn đề cụ thể
      Ngoài những nguyên tắc liên hệ trực tiếp đến môi trường, sách TLHT cũng xếp vài vấn đề khác trong chương 10.
      1/ Kỹ thuật sinh học (số 472-480).
      Một vấn đề còn đang tranh cãi tại các cơ quan lập pháp, y học, nông nghiệp liên quan đến việc sử dụng GMO (Genetically Modified Organism)/OGM (Organisme génétiquement modifié): sinh vật biến đổi gen.
      Tòa Thánh đã cho xuất bản kết quả của hai cuộc nghiên cứu:
      - Pontificia Accademia per la Vita, “Biotecnologie animali e vegetali nuove frontiere e nuove responsabilità” (Libreria Editrice Vaticana 1999).
      - Pontificia Accademia delle Scienze, “Studio-Documento della sull’uso delle piante geneticamente modificate per combattere la fame nel mondo” (Città del Vaticano,  2004).
      2/ Mua đất để sản xuất kỹ nghệ (TLHT số 482)
      Nhiều nước giàu (Hoa Kỳ, Trung quốc, Ấn độ, Hàn quốc, cũng như Arab Saud, Qatar vv.) mua đất bên châu Phi, châu Mỹ Latinh, để trồng trọt hoặc chiếm nhiên liệu. Các dân bản xứ buộc phải rời bỏ “môi trường” của mình, và tuốn về các đô thị, sống trong các khu ổ chuột.
      Nhiều vùng đất rộng bao la bị kỹ nghệ hóa, và chỉ trồng một loại sản phẩm, làm mất đi sự đa dạng sinh thái.
      3/ Thiếu nước do nạn hạn hán, bành trướng sa mạc. Hơn thế nữa, còn nạn nước bị ô nhiễm không thể sử dụng được. Từ đó gây ra nhiều bệnh tật (TLHT số 484-485).
      Việc giải quyết những vấn đề này không chỉ đòi hỏi các biện pháp chính trị, kinh tế, kỹ thuật, nhưng tiên vàn là luân lý: nó bắt nguồn từ lòng tham không đáy, tích lũy của cải trong tay một thiểu số, không đếm xỉa đến đại đa số dân nghèo. GHXH nhắc lại những nguyên tắc về tình liên đới của nhân loại, mục tiêu phổ quát của các tài sản trên thế giới.


(….còn tiếp kỳ sau)
 

BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG -
BẢO VỆ PHẨM GIÁ CỦA CON NGƯỜI

Lm. P.X. Nguyễn Văn Nhứt, O.P.

Nhập Đề
Theo quan điểm của khoa học thế tục, môi trường chỉ đơn giản là không gian vật thể--môi trường thiên nhiên[17]—hoặc tinh thần—môi trường văn hóa[18]—nơi con người—cùng với các loài vật khác—sinh sống, làm việc và phát triển.
Những bận tâm dành cho môi trường—như công cuộc phòng chống “hiện tượng nhà kính”—chỉ tập trung vào việc gây ý thức và đề ra các biện pháp để chấm dứt hoặc giảm thiểu khí thải dẫn đến thảm họa “nóng toàn cầu.”[19]
Trong tầm nhìn của Ki-tô Giáo, môi trường—cả thiên nhiên lẫn tinh thần—đều không chỉ đơn giản là phương tiện để con người sinh sống và phát triển.  Môi trường còn có một mối tương quan và tương tác sâu hơn và cao cả hơn với sứ mạng của con người được vinh dự cộng tác vào công trình sáng tạo và cứu độ của Thiên Chúa Tạo Hóa.
Môi Trường Trong Thánh Ý Thiên Chúa
Trong khi khoa học thế tục chỉ có thể suy đoán về nguồn gốc của vạn sự vạn vật nhờ dựa vào các bằng chứng kiểm nghiệm được, thì Ki-tô Giáo đón nhận chân lý mạc khải từ Thiên Chúa dạy rằng: muôn loài, muôn vật—kể cả con người—và toàn thể vũ trụ càn khôn nầy đều đã được Thiên Chúa sáng tạo từ hư vô.[20]  Tất cả những gì Thiên Chúa đã thực hiện đều tốt lành.[21]  
Thánh Kinh xác quyết là Thiên Chúa có chủ quyền tuyệt đối trên toàn thể kiệt tác của Người, và, trái với quan niệm Duy Ý[22] và Nhị Nguyên,[23] khẳng định bản tính tốt lành của muôn loài muôn vật trong cõi tạo thành.  
Thiên Chúa là Nguồn Cội của tất cả những gì thiện hảo và xinh đẹp đã tự biểu lộ qua công trình sáng tạo.  Nét đẹp của bầu trời rực rỡ ánh thái dương ban ngày và lấp lánh trăng sao ban đêm; dáng vẻ hùng vĩ của non cao, biển rộng, muông thú rừng xanh và hải vật tung hoành sóng nước, đều chung một lời công bố vinh quang vĩ đại của Thiên Chúa:

Trời xanh tường thuật vinh quang Thiên Chúa,
Không trung loan báo việc tay Người làm.
Ngày qua mách bảo cho ngày tới,
Đêm nầy kể lại với đêm kia.
Chẳng một lời một lẽ, chẳng nghe thấy âm thanh,
Mà tiếng vang đã dội khắp hoàn cầu,
Và thông điệp loan đi tới chân trời góc biển.[24]

Toàn thể vũ trụ vạn vật, từ loài thú hiếu động tung tăng trên bầu trời, dưới sông biển hay trên mặt đất, cho đến loài thực vật không ngừng phát triển mãnh liệt phủ xanh địa cầu, và thậm chí cho đến loài vô tri vô giác như gỗ đá, mưa gió…cũng đều chung tiếng chúc tụng, tạ ơn Thiên Chúa Hóa Công:

Chúc tụng Chúa đi, mọi công trình của Chúa,
Muôn ngàn đời, hãy ca tụng suy tôn.
Chúc tụng Chúa đi, chin tầng trời thăm thẳm, 
Muôn ngàn đời, hãy ca tụng suy tôn.
Chúc tụng Chúa đi, mặt trời với mặt trăng,
Muôn ngàn đời, hãy ca tụng suy tôn.
Chúc tụng Chúa đi, hỡi tinh tú trên trời,
Muôn ngàn đời, hãy ca tụng suy tôn.
Chúc tụng Chúa đi, nào mưa sương tất cả,
Muôn ngàn đời, hãy ca tụng suy tôn.
Chúc tụng Chúa đi, mọi luồng gió cơn giông,
Muôn ngàn đời, hãy ca tụng suy tôn.
Chúc tụng Chúa đi, nầy đồi xanh núi biếc,
Muôn ngàn đời, hãy ca tụng suy tôn.
Chúc tụng Chúa đi, kìa hoa lá cỏ cây,
Muôn ngàn đời, hãy ca tụng suy tôn.
Chúc tụng Chúa đi, nào sông sâu biển cả,
Muôn ngàn đời, hãy ca tụng suy tôn.
Chúc tụng Chúa đi, kình ngư cùng thủy tộc,
Muôn ngàn đời, hãy ca tụng suy tôn.
Chúc tụng Chúa đi, hết mọi loài chim chóc,
Muôn ngàn đời, hãy ca tụng suy tôn.
Chúc tụng Chúa đi, gia súc lẫn thú rừng,
Muôn ngàn đời, hãy ca tụng suy tôn.[25]

Tự bản chất xinh đẹp hồn hậu, chân thật, thiên nhiên luôn là áng văn thơ tuyệt phẩm, là bản trường ca hùng tráng muôn ngàn đời chúc tụng uy danh và thượng trí của Đấng tác thành ra mình, vượt xa mọi nỗ lực học hỏi, phụ họa, bắt chước nhân tạo vụng về, thô thiển.
Lời chúc tụng, tạ ơn Thiên Chúa do thiên nhiên liên tục muôn ngàn thế hệ dâng lên không ngưng nghỉ chẳng ai và chẳng có quyền lực nào ngăn cản được, ngay cả khi con người bị bắt buộc phải ngậm miệng giả câm: “Họ mà làm thinh, thì sỏi đá cũng sẽ kêu lên.”[26]     
Chẳng những thiên nhiên biết theo cách thức đặc trưng của mình mà tôn vinh Thiên Chúa, nhưng lại còn nêu cao gương vâng phục quy luật Người ban bố.  Trong buổi đầu Sáng Tạo, muôn loài muôn vật nhanh nhẹn đáp lại lịnh truyền của Thiên Chúa: “Hãy xuất hiện!”, ngay lập tức, từ cõi hư vô  vô định, chúng đến trình diện Người và thưa “Có mặt!”.[27]  Kể từ thời khắc ấy, chúng nhứt mực tuân theo mọi định luật Thiên Chúa đã ấn định, không mảy may sai chạy.  Mỗi loài, mỗi vật góp phần làm nên một tổng thể vũ trụ càn khôn hòa điệu, chuẩn xác nghiêm minh diệu kỳ.

Chúa lập địa cầu trên nền vững,
Khôn chuyển lay muôn thủa muôn đời!
Áo vực thẳm choàng lên trái đất,
Khối nước nguồn tụ lại đỉnh non cao.
Nghe tiếng Ngài dọa nạt, chúng đồng loạt chạy dài.
Sấm Ngài mới rền vang, chúng kinh hoàng trốn thoát.
Băng qua núi qua đồi, chảy xuôi ra đồng nội,
Về nơi Chúa đặt cho.
Ngài vạch đường ranh giới, ngăn cản chúng vượt qua,
Không còn cho trở lại, dâng lên ngập địa cầu.
Chúa đặt vầng trăng để đo thời tiết,
Dạy mặt trời biết lặn đúng thời gian.
Đêm trở lại khi Chúa buông màn tối,
Chốn rừng sâu muông thú tung hoành.
Ánh dương lên, chúng bảo nhau về,
Tìm hang hốc, chui vào nằm nghỉ.[28]

Chính nhờ thiên nhiên nghiêm chỉnh tuân thủ lịnh truyền của Thiên Chúa, mới xuất hiện khái niệm không gian và thời gian, mới hình thành lịch sử và các khoa học, khởi điểm của văn minh nhân loại.
Không chỉ giản đơn là những thụ tạo luôn tuyệt đối vâng phục Thiên Chúa, thiên nhiên còn được vinh dự phục vụ Người như những công bộc trung thành:

Lạy Chúa là Thiên Chúa con thờ, Chúa muôn trùng cao cả!
Áo Ngài mặc, toàn oai phong lẫm liệt,
Cẩm bào Ngài khoác, muôn vạn ánh hào quang.
Tầng trời thẳm, Chúa căng như màn trướng,
Điện cao vời, dựng trên khối nước cõi thanh không.
Chúa ngự giá xe mây, Người lướt bay cánh gió,
Sứ giả Ngài: làn gió bốn phương,
Nô bộc Chúa: lửa hồng muôn ngọn.[29]

Hơn nữa, phẩm chất trung kiên, muôn thủa tuân giữ luật pháp Thiên Định khiến những thụ tạo nầy được chỉ định làm bồi thẩm đoàn, thậm chí còn đứng vai công tố, trong phiên tòa Công Lý Nhà Trời xét xử con người:

Đức Chúa, Thượng Đế chí tôn, nay Người lên tiếng,
Từ khắp cõi đông tây, Người triệu tập hoàn cầu.
Tại Xi-on, cảnh sắc tuyệt vời, Thiên Chúa hiển minh,
Thiên Chúa ta ngự đến, Người không nín lặng.
Hang tiền đạo: kìa lửa hồng thiêu đốt.
Quân tả hữu: đây bạo vũ cuồng phong.
Chúa hạ lịnh đòi trời cao đất thấp,
Phải ra phiên tòa nghe Chúa xử dân Người.
Rằng: “Hãy triệu tập cho Ta những người trung hiếu,
Những người đã giao ước với Ta bằng hy lễ.”
Các tầng trời tuyên bố Chúa công minh,
Vì chính Người sẽ đứng ra xét xử.[30]
 
Vươn cao bên trên cõi đời phàm trần, nơi thiên hạ bon chen đắm mình vào bao cảnh tội lụy thấp hèn, những quả thạch sơn uy nghi, hùng vĩ, thánh thiêng, còn được vinh dự làm địa điểm cho loài người chiêm ngưỡng vinh quang Thiên Chúa, lập tế đàn, và xây đền thờ tôn kính Người.
Núi Xi-nai gắn liền với biến cố Thiên Chúa ban Mười Điều Răn cho nhân loại.[31]
Núi Kho-rép là nơi Thiên Chúa truyền mật chỉ cho Ngôn Sứ Ê-li-a.[32]
Núi Mô-ri-gia, nơi Tổ Phụ Áp-ra-ham sát tế con trai duy nhứt là I-xa-ác, được Thiên Chúa chọn để xây đền thờ Giê-ru-sa-lem tôn kính Người.[33]
Chúa Ki-tô chọn núi cao để giảng dạy dân chúng[34] và cho các môn đệ nhìn thấy vinh quang của Chúa.[35]
Ngọn đồi Gôn-gô-tha đã đi vào lịch sử cứu độ, khi được chọn làm nơi Chúa Ki-tô dâng chính mạng sống của Người làm hiến lễ thục tội toàn thể nhân loại.[36]
Và núi Ô-liu là địa điểm Chúa Ki-tô ủy nhiệm Hội Thánh sứ vụ làm chứng cho Tin Mừng Phục Sinh.[37]
Biển Đỏ và Sa Mạc Sua trở thành yếu tố không thể tách rời trong biến cố Vượt Qua khi Thiên Chúa giải thoát Dân Ít-ra-en khỏi ách nô lệ Pha-ra-ô.[38] 
Giòng sông Giô-đan chứng kiến biến cố Chúa Ki-tô chịu thanh tẩy do tay một người phàm và lãnh nhận sứ vụ từ uy quyền một Đấng Thiên Chúa vĩ đại.[39]
Chất liệu ngũ hành—như nước—và hoa trái kết tinh từ các vật thể đó—như dầu trái ô-liu, bột lúa miến, tinh cốt quả nho—được Chúa Ki-tô sử dụng trong các bí tích thánh của Giao Ước Mới.[40]
Mối Tương Quan Thân Thiết Giữa Môi Trường Và Con Người
Sau khi hoàn thành công trình sáng tạo, Thiên Chúa ủy thác toàn thể vũ trụ vạn vật cho con người “để cày cấy và canh giữ.”[41]  Môi trường thiên nhiên trở thành chẳng những là phương tiện sinh sống, mà còn là sản nghiệp và là mái nhà của con người.
Nhận biết phẩm chất màu mỡ, tiềm năng phong phú của thiên nhiên, con người đem tài trí, công sức chuyển hóa chúng thành lương thực nuôi sống mình.  Sức sống mãnh liệt của các vật thể, các loài trong thiên nhiên tác động trên mạng sống và sức khỏe con người để bồi bổ, tăng trưởng, chữa trị, và phục hồi.  Thiên Chúa đã hữu ý tác thành con người từ khối đất,[42] qua đó, thiết lập mối tương quan giữa con người—tiểu vũ trụ--với ngũ hành trong đại vũ trụ.  
Với thẩm quyền Thiên Chúa trao cho, con người có chính nghĩa để tuyên bố quyền sở hữu trên các công trình đã thực hiện—thành quả lao động thể lý và trí tuệ—niềm tự hào của công bộc trung tín và khôn ngoan luôn chu toàn ý muốn của chủ.[43]
Thật ra, thiên nhiên không phải là môi trường sinh sống độc chiếm của con người.  Đây là nơi cộng sinh của muôn ngàn hình thức mang sức sống, từ giản đơn cho đến phức hợp trong thực vật và động vật.  Ý thức đúng đắn về vai trò quản lý Thiên Chúa ủy thác cho mình, con người tất yếu biết hành xử thật chuẩn mực trong trách nhiệm khai thác, phân phối, và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Mọi kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội do con người sáng kiến và thực hiện đều phải gắn liền với mối quan tâm về điều kiện an sinh bền vững, chẳng những cho nguời đồng loại , mà còn cho vô vàn vô số các loài khác nữa.[44]
Mối tương quan giữa con người và môi trường thiên nhiên có tính cách tương tác sinh tử.  Càng học hỏi thấu đáo và tôn trọng nghiêm cẩn quy luật thiên nhiên, con người càng đạt tới một cuộc sống bình an, thịnh vượng.  Càng có lương tri và tâm huyết xây dựng một môi trường trong lành, thân thiện, hòa điệu, con người càng được tận hưởng một cuộc đời ý nghĩa và mãn nguyện.  Chỉ khi nào được sống trong một môi trường hoàn hảo của một cõi địa đàng thì tuổi thọ của con người—thậm chí ước nguyện cuộc đời “trường sinh bất tử”—mới thật sự đáng sống. 
Cổ nhân quả có lý khi dạy phải xây dựng cuộc đời trên nền tảng mối tương quan hòa điệu giữa con người với đất và với trời—thiên-địa-nhân.  Nói theo quan điểm Ki-tô Giáo, đó chính là mối hòa điệu giữa con người với môi trường tự nhiên theo đúng Thánh Ý của Thiên Chúa.
Môi Trường Và Phẩm Giá Con Người
Khi chuyển giao vũ trụ vạn vật cho con người khai thác và bảo quản, Thiên Chúa không đối xử với con người như một tay tá điền hoặc một viên quản lý đơn thuần, nhưng thực chất là chỉ định họ làm đại diện chính thức, nắm toàn quyền trên công trình sáng tạo.[45] 

Ngắm tầng trời tay Chúa sáng tạo.
Muôn trăng sao Chúa đã an bài,
Thì con người là chi mà Chúa cần nhớ đến,
Phàm nhân là gì mà Chúa phải bận tâm?
Chúa cho con người chẳng thua kém thần linh là mấy,
Ban vinh quang danh dự làm mũ triều thiên,
Cho làm chủ công trình tay Chúa sáng tạo,
Đặt muôn loài muôn sự dưới chân.[46]
Con người chứng tỏ có đủ khả năng, bản lãnh và uy tín để thi hành trách nhiệm Thiên Chúa giao phó khi đứng ra “xem mặt đặt tên” cho muôn vật muôn loài.[47]  Theo ngữ cảnh Thánh Kinh, một danh xưng, của thần linh hay người phàm; của sinh vật và các vật thể vô hồn, phản ánh một cách chuẩn xác và hữu hình bản tính sâu thẳm của chủ thể mang danh xưng ấy.[48]  Con người quả có đủ tri thức khoa học tự nhiên, lẫn khoa học nhân văn, và cả khoa học tâm linh, khi lãnh nhận công việc nghiên cứu, phân loại, và sắp xếp có hệ thống cơ man nào là các hình thái hiện hữu trong cõi hoàn vũ hầu như bao la bất tận.[49]
Thi hành đúng chức năng “một quản gia trung tín và khôn ngoan”[50], cần mẫn đáp ứng mọi nhu cầu cho mọi thành phần trong gia đình hoàn vũ, con người mang trọng trách rất lớn đối với lẽ tồn vong của muôn loài muôn vật xét theo 3 chiều kích: pháp lý, luân lý và tôn giáo.[51]
Luật hưu lễ và quy định cử hành năm toàn xá[52] trong Cựu Ước diễn đạt được cả 3 chiều kích nói trên khi liên kết luật công bằng xã hội với luật luân lý hướng dẫn lương tri trong cách con người đối xử với đồng loại và với môi trường thiên nhiên, và sau cùng, đặt cả 2 luật công bằng xã hội và luân lý trên nền tảng luật trường cửu của Thiên Chúa. 
Về pháp lý, luật pháp xã hội quy định hợp lý về thời gian, mức độ làm việc và nghỉ ngơi, cùng với việc phân phối thành quả lao động, chẳng những cho mọi người—chủ, thợ, gia nhân, ngoại kiều—mà còn cho gia súc lẫn muông thú nữa.  Điều gây ấn tượng hết sức mạnh mẽ là thái độ tôn trọng môi trường sinh thái từ khoản luật buộc phải để đất đai—đối tượng không có tiếng nói, vô tri vô giác—cũng được quyền nghỉ ngơi.  Nhưng để luật pháp có tính nhân văn và nhắm mục tiêu phục vụ đời sống con người, không thể bỏ qua quy tắc luân lý, sao cho luật pháp xã hội không vi phạm phẩm giá con người, không gây tổn hại cho các sinh vật khác, và không ảnh hưởng đến môi trường tự nhiên.  
Trong sáu năm, các ngươi sẽ gieo vãi trong cánh đồng của các ngươi; trong sáu năm, các người sẽ tỉa vườn nho của các ngươi, và các ngươi sẽ thu hoa lợi.  Nhưng năm thứ bảy sẽ là một sa-bát, một thời kỳ đất nghỉ, một sa-bát kính Đức Chúa: các ngươi không được gieo vãi trong cánh đồng của các ngươi, không được tỉa vườn nho của các ngươi; các ngươi không được gặt lúa tự nhiên mọc sau mùa gặt, không được hái những chùm nho từ vườn nho không cắt tỉa của các ngươi: đó sẽ là một năm đất nghỉ.  Sản phẩm tự nhiên của đất trong năm sa-bát sẽ nuôi các ngươi, tôi tớ nam nữ của các ngươi, người làm thuê của các ngươi, khách trọ nhà các ngươi; tóm lại các người trú ngụ nơi các ngươi.  Còn gia súc và dã thú ở trong đât các ngươi, thì tất cả hoa lợi của đất sẽ là lương thực cho chúng. [53]    
Việc giữ luật pháp xã hội trở thành chỉ dấu của lương tri chính trực và lòng mộ đạo thờ phượng Thiên Chúa.  Một khi biết cẩn trọng chu toàn cả 3 chiều kích nầy, dân Thiên Chúa được chúc phước nơi thành quả thu hoạch hoa màu thật sung túc, dư dùng cho suốt thời gian giữ luật hưu lễ.
Các ngươi phải đem ra thực hành các quy tắc của Ta, phải giữ và đem ra thực hành các quyết định của Ta, và các ngươi sẽ được sống yên hàn trên đất ấy.  Đất sẽ sinh hoa trái, các ngươi sẽ được ăn no nê và được sống yên hàn tại đó.
Có lẽ các ngươi sẽ nói: “Năm thứ bảy chúng tôi sẽ ăn gì, nếu chúng tội không gieo vãi và không thu hoa lợi?”  Ta sẽ truyền cho phúc lành của Ta đến với các ngươi vào năm thứ sáu, và phúc lành sẽ sinh hoa lợi đủ cho ba năm.  Năm thứ tám, các ngươi sẽ gieo vãi, nhưng sẽ lấy hoa lợi cũ mà ăn; đến năm thứ chín, đến khi gặt hoa lợi năm ấy, các ngươi sẽ ăn hoa lợi cũ.[54]   
Mối tương quan nhân quả giữa đời sống luật pháp, luân lý và tôn giáo với môi trường thiên nhiên càng được khắc họa sắc nét hơn khi Thánh Kinh quả quyết mọi thảm họa xảy ra trong vũ trụ—thường gọi là thiên tai—thật ra, đều có nguồn gốc từ con người.
Chúa khiến sông ngòi cạn đi thành sa mạc,
Đổi suối nguồn ra hoang địa khô khan,
Đất mầu mỡ hóa đồng chua nước mặn,
Vì dân cư độc ác gian tà.[55]
Sách Sáng Thế vẽ ra một cảnh tượng tương phản của bức tranh địa đàng trước và sau hành vi phạm tội của con người, giống như khung cảnh của một thành phố sang trọng, xinh đẹp, trước và sau khi bị tàn phá vì một cơn động đất dữ dội, một trận siêu bão, hoặc một cuộc chiến bằng vũ khí hạt nhân.[56]
Hiện tình xã hội con người và môi trường thiên nhiên là một chứng cứ cho thấy cơn khủng hoảng cùng cực mọi thú giá trị có nguyên nhân sâu xa và chính yếu từ thái độ con người—công khai hoặc ngấm ngầm, bằng lý thuyết hay do thực hành—phủ nhận vai trò của Thiên Chúa là chủ nhân, là nhà lập pháp và thẩm phán tối cao của vạn loài vạn vật hiện hữu trong vũ trụ càn khôn.        
Một khi đã loại bỏ Thiên Chúa ra khỏi cuộc sống, trở thành điếc và mù trước lịnh truyền của lương tri, để chỉ biết chạy theo tham vọng bất chính, bất nhân của mình, con người phá vỡ tình trạng trật tự, hòa điệu do chính Thiên Chúa thiết lập cho muôn loài muôn vật trong vũ trụ càn khôn.  Không chấp nhận luật lệ Thiên Chúa làm nguyên lý tuyệt đối cầm cân nẩy mực, con người phải tự biến mình thành chuẩn mực tuyệt đối trong mọi hành xử với tha nhân và với môi trường thiên nhiên.  Bị cuốn hút vào cơn lũ ác tà cuồng bạo, con nguời càng lúc càng chìm sâu vào mọi thứ thảm họa khủng khiếp mà không còn có khả năng ngoi lên, và càng chẳng hy vọng vượt thoát.
Các thảm họa con người gánh chịu, theo góc độ nhận định trong tương quan liên hoàn luật pháp-luân lý-tôn giáo như đã trình bày bên trên, có thể được xem vừa như hình phạt vì đã phạm luật, vừa như cái giá phải trả cho sai lầm mắc phải, và cũng vừa là công cuộc cải huấn công minh của Thiên Chúa.
Mọi vi phạm luật pháp—cả luật thiết định lẫn luật thiên nhiên—đều dẫn tới trách nhiệm của thủ phạm.  Khung hình phạt đối với vi phạm luật lệ thiết định của xã hội gồm đền bù thiệt hại bằng giá trị tương đương hoặc phải chịu một số hình thức chế tài đích đáng.  Một thiên nhiên tơi tả, què quặt, dẫn đến một môi trường bị thu hẹp về diện mạo mỹ thuật, quy mô phục vụ, và phẩm chất của tài nguyên, đều là án lịnh áp đặt trên phạm nhân.  Hiện tượng nóng toàn cầu, hoang mạc hóa, nạn tuyệt chủng của nhiều giống loài là những điều khoản mạnh mẽ kết án bao sai phạm của con người đối với quy luật thiên nhiên. 
Trách nhiệm luân lý tiếp theo sau hình phạt luật pháp là bằng chứng cho thấy địa vị và phẩm giá con người khi hành xử như một nhân vị—có  lý trí và tự do—chứ không theo bản năng hoặc xung động sinh tồn của loài vật khác.  Tòa án lương tâm, tuy không ồn ào, ấn tượng bằng pháp đình xã hội, song lại đáng sợ gấp ngàn lần.  Trừ phi phải thi hành mọi phán quyết của lương tri liên quan đến việc đền bù cân xứng những lỗi lầm đã gây ra, phạm nhân không bao giờ có thể quay lại hội nhập vào nếp sống bình an, trong sáng trước đây.  Phạm nhân có thể tìm nhiều cách trốn chạy phán quyết của tòa án lương tâm—như lao vào cảnh ồn  ào, tất bật và náo loạn của nhiều tội ác khác chẳng hạn—nhưng tất cả đều trở thành vô dụng bởi lẽ vị thẩm phán chủ tọa xét xử tại pháp đình nội tại của con người chính là con người.
Tuy nhiên, đáng kính sợ hơn hết là khi đặt trách nhiệm của phạm nhân trong tương quan với Thiên Chúa dưới ánh sáng đức tin vào tình thương và công lý của Thiên Chúa. Thiên Chúa được Thánh Kinh giới thiệu vừa là tinh thương[57] vừa là công lý.[58]  Là Đấng thi hành công lý, Thiên Chúa xét xử, phân định tội phúc công minh, không bỏ sót lỗi lầm, không quy trách oan sai.  Nhưng vì là Người Cha giàu lượng từ bi thương xót, Thiên Chúa luôn biểu lộ tình thương yêu ngay cả lúc sửa trị lỗi phạm của con cái.[59]  Đàng khác, công lý của Thiên Chúa chú trọng mục đích giáo dục, cải hóa, cứu chữa và phục hồi phẩm giá của tội nhân chứ không giới hạn vào mục tiêu trừng phạt và báo thù như công lý phàm nhân.  Công cuộc hòa giải tội nhân với Thiên Chúa do Chúa Ki-tô thực hiện[60] là chứng cứ không thể chối cãi về quyền năng diệu kỳ của Đấng Thiên Phụ vì có thể hóa giải tình thể lưỡng nan: yêu thương mà không có công lý là thứ tình yêu mù quáng; thi hành công lý với trái tim vô cảm là thứ công lý của quỷ dữ.
Điều cần ghi nhận là khi nói về việc án lịnh của Thiên Chúa được thi hành ra sao.  Tất nhiên, Thiên Chúa vừa là Đấng Lập Pháp và Thẩm Phán,[61] việc ban hành luật pháp, tiến trình xét xử, công bố và thi hành án lịnh nhứt thiết phải diễn ra tức khắc và chuẩn xác.  Kỳ diệu thay, “cánh tay công tố” mẫn cán và “lực lượng cưỡng chế” hùng hậu luôn sẵn sàng thực thi phán quyết của Thiên Chúa, chính là toàn thể muôn vật muôn loài trong vũ trụ nầy, trong thiên nhiên, trong môi trường sống của chính con người.  Chẳng những muôn loài thú vật, muôn loài cỏ cây, lúc nào cũng răm rắp vâng phục luật pháp Thiên Chúa, mà toàn thể ngũ hành—kim, mộc, thủy, hỏa, thổ—cũng cung cúc phụng mạng Đấng Tạo Hóa Chí Tôn, Chí Thánh, một khi phán quyết được ban bố.   Động tác muôn loài muôn vật trong thiên nhiên thi hành phán quyết của Thiên Chúa tuyệt đối nhanh chóng, chính xác và đúng mực là kết quả—như đã trình bày bên trên—của bản chất trung thực, hồn nhiên, thủy chung và phục tùng của chúng trước uy quyền của Đấng Tạo Hóa.  Toàn thể tạo thành—thiên nhiên—luôn luôn đứng về phía Thiên Chúa, Chủ Nhân duy nhứt của chúng. 
Hành động của muôn loài muôn vật, đồng loạt và nhứt quán, quyết liệt và một mất một còn, chống lại con người, là một tuyên ngôn rõ ràng, tách bạch: con người đã mất hết tư cách của một quản gia có thẩm quyền, thừa lịnh Thiên Chúa lãnh đạo công trình sáng tạo hùng vĩ nầy. Đúng như câu: “thượng bất chính, hạ tắc loạn.”  Vì con người dám tạo phản chống đối lịnh truyền của Thiên Chúa, hành xử như những kẻ tá điền bất lương,[62] chiếm đoạt trái phép vai trò chủ tể của Người trên toàn thể tạo thành, nên không còn lý do để vạn vật kính trọng và vâng phục con người.  Còn hơn cả một cuộc  nổi dậy long trời lở đất của những kẻ từng bị áp bức bất công để lật đổ chế độ hôn quân vô đạo, phản ứng của vũ trụ vạn vật chống lại con người vừa là một cuộc chiến tổng lực,[63] không khoan nhượng, vừa  là một cuộc cách mạng có tầm mức phổ cập hoàn vũ.[64]  Gọi là “tổng lực”, vì bất cứ phương tiện nào có thể vận dụng vào mục tiêu chiến tranh—nhân, tài, vật lực—đều được tận dụng không hạn chế.   Gọi là “hoàn vũ” vì cuộc nổi dậy nầy không chỉ xảy ra ở cấp vĩ mô—trong thiên nhiên, trời đất của đại vũ trụ—mà còn cả trong cấp vi mô—trong từng tế bào, từng nguyên tử của tiểu vũ trụ--của mỗi cá thể con người và mọi thụ tạo khác.[65] 
Đây là cuộc tổng phản công của vũ trụ vạn vật chống lại tội ác của con người để thoát khỏi tình trạng bị áp bức, lạm dụng và hủy hoại.[66] Không còn cảnh rừng xanh kêu cứu vì bị xâm hại, mà là tiếng thét xung trận uất hận của cỏ cây bị tàn phá, của muông thú bị cướp mất môi trường sống. Không còn là thảm trạng sông ngòi, biển khơi quằn quại, vật vã rên siết vì bị ô nhiễm, khai thác cạn kiệt, mà là cuộn cuộn sóng thần, thác lũ, tập hợp cơ man hải tộc, càn quét cứ địa và giận dữ đòi mạng của kẻ thủ ác. 
Điều vô cùng quan trọng con người phải lập tức nhìn nhận, nếu không muốn “hối quá bất cập”, đó là trong cuộc chiến phế truất ách độc tài vô luân vô đạo của con người, chính nghĩa chính danh hoàn toàn không còn đứng về phía họ.                                                  
Kết Luận
Khi so sánh tầm nhìn và trách nhiệm của hai quan niệm thế tục và Ki-tô Giáo, chúng tôi  không chủ tâm coi nhẹ phần đóng góp đáng khâm phục của khoa học cho đời sống con người. Hội Thánh chính thức nhìn nhận vai trò của khoa học trong việc thăng tiến các giá trị nhân văn.[67]  Tuy nhiên, để giải quyết rốt ráo mọi vấn đề liên quan đến lẽ sống còn của con người—trong đó có vấn đề bảo vệ môi trường—các biện pháp chỉ dựa trên khoa học thế tục đã bộc lộ tính phiến diện—nếu không muốn nói là sai lầm—và do đó không đủ thẩm quyền và khả năng hoàn thành được những gì con người vẫn mong đợi.[68]
Cơn khủng hoảng hầu như toàn diện đối với các giá trị—nhứt  là các giá trị văn hóa, luân lý và tâm linh—là hệ lụy tất yếu của cơn khủng hoảng các mối tương quan giữa con người với Thiên Chúa—vừa là Đấng Tạo Hóa, vừa là Đấng Cứu Độ với đồng loại—với tính cách là thành viên, là huynh đệ, trong gia đình nhân loại—và với môi trường thiên nhiên—được lãnh nhận với lòng tôn kính và tri ân như gia sản vô giá của Thiên Phụ.      
Trong tinh thần đó, con người phải xác tín việc bảo vệ môi trường chẳng những đơn giản là trách nhiệm pháp lý theo nguyên tắc công ích xã hội, hay cao hơn, như một ràng buộc lương tri vì đó là lẽ sống còn của cộng đồng nhân loại, mà trước hết và trên hết chính là để bảo vệ chính phẩm giá của mình.  Nếu người tôi tớ trung thành và khôn ngoan được ông chủ trọng thưởng xứng đáng biết chừng nào, thì ngược lại, kẻ giúp việc bất lương phải chịu hậu quả tệ hại khôn lường.[69]
Giáo Huấn Xã Hội của Hội Thánh nhìn nhận và tin tưởng khả năng con người quán xuyến được ngần ấy công việc khi lưu ý tầm mức trách nhiệm toàn diện và bao quát của các kế hoạch phát triển dựa vào thế lực khoa học kỹ thuật không những đối với người đồng loại mà còn đối với các thành viên khác trong “ngôi nhà chung môi trường thiên nhiên.”

Khi áp dụng các thành quả khoa học và kỹ thuật vào việc phát triển thiên nhiên, cần phải tham chiếu với nguyên tác quan trọng nầy, đó là thái độ kính trọng con người, đi kèm với lòng tôn trọng tất cả các sinh vật khác. Ngay cả khi có ý định biến đổi các sinh vật ấy, con người phải thận trọng tìm hiểu bản chất và mối liên kết hỗ tương của từng vật thể trong một hệ thống đã được sắp đặt có quy củ.  Theo tinh thần nầy, không thể tránh được mối quan ngại sâu xa về những tiềm năng đáng gờm của việc nghiên cứu sinh học, bởi lẽ chúng ta chưa đủ thẩm quyền để lượng định tình trạng xáo trộn về sinh học do hành vi thao túng bừa bãi trong lãnh vực gien di truyền và việc triển khai thiếu cân nhắc những hình thái mới cho thảo mộc và động vật.[70]    
 

•  Nhân loại lâm vào đủ các thảm trạng: bất công xã hội, tệ nạn xã hội, thảm họa chiến tranh, thảm họa môi trường, v.v…
•  Mối họa môi trường ngày càng tệ hại hơn, gánh nặng đặt trên vai các thế hệ tương lai ngày càng nặng hơn, bất chấp các nỗ lực và lời kêu gọi trong sáng, các định chế, hội nghị, hiệp ước, chính sách, luật pháp về môi trường, v.v… đã có. Vậy thì những gì đã âm thầm xảy ra trong “Bóng Tối”? Phải chăng các định chế, hội nghị, hiệp ước, chính sách, luật pháp, v.v… trong nhiều trường hợp chỉ đóng vai trò lớp sơn bên ngoài của ngôi nhà mồ?
•  Một phần quan trọng công sức của nhân loại bị hướng vào việc phục vụ Ác Thần, phục vụ Sự Dữ, phục vụ Thần Chiến Tranh. Chúng ta thử hình dung: Khi đại chiến hạt nhân xảy ra, tất cả các nỗ lực bảo vệ môi trường toàn cầu trong nhiều thập kỷ sẽ tan biến trong vài giờ.

• Đức Phanxicô đón nhận sự nhấn mạnh của Đức Bênêđictô vào “ngữ pháp” được ghi khắc trong thiên nhiên và ý tưởng rằng các can thiệp trong thiên nhiên là chính đáng nếu nhằm để “mang lại lợi ích và được thực hiện một cách có trách nhiệm” ngõ hầu môi trường được sử dụng một cách khôn ngoan vì lợi ích của tất cả. Tuy nhiên, ngài hàm ý con người phải tuân theo ngữ pháp theo nghĩa sống trong các giới hạn sinh thái và tôn trọng các luật tự nhiên. Những lệnh cấm này chắc chắn được củng cố bởi những người xung quanh ngài trong Hàn lâm viện Giáo hoàng về Khoa học.
• Trong một tuyên bố đáng chú ý, Đức Phanxicô nói, “Thiên Chúa đôi khi tha thứ, nhưng khi bị ngược đãi, thiên nhiên không bao giờ tha thứ”. Nếu được chấp nhận, suy nghĩ này sẽ là đòn chí tử giáng vào tất cả các cách hiểu làm chủ theo nghĩa thống trị (all understandings of dominion as domination). Vì đức Phanxicô nói rằng, hoàn toàn không phải là một miền thụ động, trong đó con người khẳng định quyền làm chủ của mình, thiên nhiên có chương trình hành động riêng của nó, thiên nhiên mạnh mẽ hơn và sẽ trừng phạt chúng ta nếu chúng ta đẩy thiên nhiên đi quá xa. Một cái nhìn về thiên nhiên phù hợp với những hiểu biết mới nổi lên của khoa học hệ thống Trái đất và được nắm bắt bởi nhà cổ khí hậu học [ND: cổ khí hậu học (palaeoclimatology) là môn khoa học nghiên cứu về sự biến đổi khí hậu trong suốt chiều dài lịch sử Trái Đất] kiệt xuất Wallace Broecker: “Hồ sơ cổ khí hậu học la lớn với chúng ta rằng, không hề có chút gì tự ổn định, hệ thống khí hậu Trái Đất là một con thú hung hăng phản ứng quá mức ngay cả với những cú huých khuỷu tay nhẹ”.
• Trong sứ điệp Ngày Hòa bình Thế giới 2014 , Đức Phanxicô kêu gọi tất cả mọi người hãy tôn trọng không chỉ tính hữu ích của mọi sinh vật mà còn “vẻ đẹp” và “cứu cánh tính” của nó – những mô tả chứa chất ý nghĩa thần học và đề xuất một giá trị nội tại nào đó cho sự-sống-không-phải-của-con-người (non-human life) tách ra khỏi các thái độ thực dụng hơn của các vị tiền nhiệm của ngài.
• Trong một sự bứt phá tận gốc khỏi tất cả các nền thần học chủ trương sự bừng tỉnh của thiên nhiên – có nghĩa là, các nền thần học nhìn xem thiên nhiên thuần túy dưới cái nhìn thế tục, với việc đưa Thiên Chúa ra khỏi trái đất đến một lĩnh vực khác – Đức Phanxicô có thể đang tái du nhập một nền thần học về Thiên Chúa ở-trong-thế giới. Ngài than vãn sự mất mát thái độ ngạc nhiên đối với thiên nhiên trong lời của một nhạc công. Ngài than vãn chúng ta không còn “lắng nghe tiếng thọ tạo”, ngụ ý rằng thiên nhiên có một sứ điệp cho chúng ta. Nổi bật hơn, ngài viết: “Nhờ cơ thể chúng ta, Thiên Chúa đã nối kết chúng ta rất chặt chẽ với thế giới xung quanh chúng ta đến nỗi chúng ta có thể cảm thấy sự sa mạc hoá mặt đất như thể một căn bệnh thể chất, và sự tuyệt chủng các giống loài như một sự biến dạng gây đau đớn”.

LỐI ĐƯỜNG NÀO ?

Đêm lặng yên
Tiếng chổi quét đường xoèn xoẹt.
Ánh đèn đường vàng vọt
Người lao công thầm lặng mảnh đời riêng.
Những sớm chiều hò hẹn với bụi đường
Gom cùng lá vàng khô,
xác chuột mèo dưới nắng thiêu nồng nặc mùi phân hủy
Và rác rưởi tạp nham,
với phân chó phân mèo bết bê, đầu đường cuối dốc
Mỗi nhát chổi sạch phố phường, có xao động nhân tâm?
Những giọt mồ hôi đêm lăn dài, ai kẻ băn khoăn?
Từng cen-ti-met không khí trong lành,
ai thương: lao nhọc nào lặng lẽ
Em muốn cám ơn: các bác, các anh, các chú cô,
cây chổi chiếc ki, âm thầm nhỏ bé
Gìn giữ khoảng trời xanh, nắng ấm, mây hồng,
Cho bao con đường trải rộng nét văn minh
Và bầu khí giảm bớt phần ô nhiễm

Nhưng… lẫn trong hoan vui, có nỗi niềm đau xót
Vì lá trút rơi, vốn hờ hững vô tình                         ,
Còn xác thú, rác, phân,
những ném quăng ác ý đến lạnh lùng
Bàn tay ai vô tâm,
tống sạch ra lề đường: những gì bẩn dơ gớm ghiếc

Lối đường nào mở ra, để vào được trái tim người chật hẹp?
Để san bằng những mấp mô đời vị kỷ dối gian
Để mùa thu thả lá ngọt ngào hơn
Để vạt nắng trải vàng cây xanh mát
Để người phu quét đường
Đôi mắt biết cười, đôi môi biết hát
Gom sầu phiền nhân thế trả hư không
Để những bàn tay, chia sẻ trách nhiệm chung,
cho cuộc sống tươi hồng, dậy men bác ái…

Con sóng nhỏ
 

I THINK that I shall never see

A poem lovely as a tree.

A tree whose hungry mouth is prest

Against the sweet earth's flowing breast;

A tree that looks at God all day,

And lifts her leafy arms to pray;

A tree that may in summer wear

A nest of robins in her hair;

Upon whose bosom snow has lain;

Who intimately lives with rain.

Poems are made by fools like me, But only God can make a tree Cây Cecilia dịch Tôi vẫn biết chẳng thể nào tìm thấy Bài thơ nào đẹp đẽ tựa nàng cây Rễ cắm sâu đầy háo hức khát khao Tìm giòng sữa ngọt ngào từ đất mẹ Ngày lại ngày cây ngắm nhìn Thiên Chúa Vươn lên cao đôi tay lá nguyện cầu Mùa hè sang nàng lại khoác trên đầu Tổ Hồng tước làm duyên trên mái tóc Đông lại về tuyết phủ đầy trên ngực Nàng cây hiền thân thiết sống cùng mưa Thơ tôi đây những con chữ dại khờ Chỉ có Chúa mới tạo thành cây cối

Niềm Ước "thay màu"

Mỗi khi ai đó quan tâm hỏi nhà tôi ở đâu, đường nào, tôi lại thấy xấu hổ, bẽn lẽn, lí nhí trong miệng: "kênh Nước Đen". Có người vừa nghe xong còn trêu: "À, thì ra là "hot girl Kênh Nước Đen!". Tuy chỉ là biệt danh gọi đùa, nhưng điều ấy cũng mang đến cho tôi bao nhiêu suy nghĩ. Chợt nhớ đến câu: "Đức Chúa là Thiên Chúa lấy đất nặn ra mọi dã thú, mọi chim trời, và dẫn đến với con người, xem con người gọi chúng là gì: hễ con người gọi mỗi sinh vật là gì, thì tên nó sẽ là thế."(1) Vậy mà nhà chức trách địa phương nỡ lòng đặt tên cho con đường hai chiều mới làm trơn láng, chạy dọc theo hai bên con kênh này là đường "Kênh Nước Đen"!

Thế rồi cái tên ấy hiên ngang chễm chệ được đặt ngay ngã tư đường. Tự nhiên tôi thấy thương cho cái xóm nhỏ của mình. Chúng tôi đã phải chịu cái cảnh ô nhiễm đến nghẹt thở đã đành, giờ lại còn bị gán cái tên đường "Kênh Nước Đen" vào sổ hộ khẩu. Có lẽ, trong khu phố tôi, cũng không ít người vẫn luôn đau đáu, xót lòng, rát dạ, nhưng vì thấp cổ bé họng, chẳng thể “rên" được. Tôi thấy ganh tị biết bao với con kênh Nhiêu Lộc hay một con kênh nào đó với cái tên đẹp đẽ, chứ chẳng phải cái tên "vĩnh viễn một màu" như con kênh cạnh nhà tôi.

Còn nhớ thuở nhỏ, trong tiềm thức của một đứa trẻ lên tư, lên năm, tôi đã ghi dấu con kênh này, nó chạy ngang trước nhà – con kênh đen ngòm. Đứa bạn nào ở lớp tôi cũng có thể vô tư hát: "Con kênh xanh xanh…", còn tôi, mỗi khi hát lên giai điệu ấy, lòng lại buồn buồn tủi tủi nhớ tới "con kênh đen đen". Thật, hồi đó chỉ ước chi con kênh này được trong xanh để lũ nhỏ chúng tôi mặc sức bì bõm, hụp lặn những ngày hè oi bức, hay đơn giản hơn là rửa người sau những trận dã chiến mà vũ khí là đất cát – thì ít nhiều cũng nuôi dài thêm chút tuổi thơ. Mà đúng ra chúng tôi phải được quyền hưởng điều đó, được quyền vui chơi dưới bầu không khí trong lành, được quyền hưởng màu xanh nguyên thuỷ của con kênh này theo đúng vẻ đẹp mà Đấng Hoá Công đã tạo nên. Thương thay, thời gian trôi, con kênh chẳng những không xanh thêm, trong thêm, mà còn đen hơn gấp nhiều lần. Đen như không thể đen hơn!

Ấy mà dưới con kênh vẫn có sự sống đấy chứ. Tôi nhận biết điều ấy qua những lần đớp bóng của một sinh vật nào đó mà tôi chẳng rõ vì nước đen quá đỗi. Cũng không chắc được rằng cái đớp bóng ấy là sự trao đổi khí, hay là cái hấp hối cuối đời của nó. Chợt nghĩ, nếu được nói, những chàng cá, nàng cua – những nạn nhân "có hộ khẩu", hoặc đơn thuần là "KT3" (do có người mới phóng sanh đợt rằm vừa rồi), chúng sẽ nói gì? Đa tạ một thành phần nào đó đã tiếp tay nhuộm đen con kênh làm cho chúng ít bị ngăm đe, đánh chén, hay trách một bộ phận chức trách, một cơ quan chức năng, một bộ máy chính quyền đã ăn thông, "đút trước, luồn sau" để những cơ xưởng ung dung xả nước thải, khói thải "nguyên chất" xuống kênh, lên trời? Có bữa, một đứa bé được ba mẹ chở đi học về, ngây thơ la to: "A! Nước đẹp quá, nước bảy sắc cầu vồng!" Đúng thật, chẳng những bảy sắc, mà tám sắc, chín sắc cũng có. Mỗi đoạn một xưởng nhuộm, nhuộm màu gì, thải ra màu đó. Trong tâm thức một đứa bé, nó nhìn cuộc sống dễ thương là thế, mà  sao người lớn lại lộng hành vì lợi ích riêng mà xem thường môi trường sống để nhuộm màu cả một con kênh?! Giáo huấn Xã hội của Giáo Hội Công Giáo có dạy: "Một nền kinh tế biết tôn trọng môi trường sẽ không lấy việc gia tăng tối đa lợi nhuận làm mục tiêu duy nhất của mình, vì việc bảo vệ môi trường không thể được bảo đảm nếu chỉ dựa trên những tính toán tài chính giữa phí tổn bỏ ra và lợi nhuận thu vào"(2). Song, có bao nhiêu doanh nghiệp tuân thủ nguyên tắc ấy?

Tôi còn nhớ, cũng nơi con kênh này, cách đây ba năm, một vụ tìm xác làm rúng động cả khu vực. Một nam thanh niên đá banh gần đó, khi về trong đêm tối đã rớt xuống kênh nhưng chẳng ai hay biết, bởi hai bên kênh hoàn toàn không có rào chắn, và dòng nước thì đen ngòm. Con kênh ấy đã nhấn chìm sinh mạng của một thanh niên đang còn là sinh viên trên giảng đường đại học. Chỉ đến khi có hai nam thanh niên khác cũng té đúng chỗ khúc kênh ấy, khi mò tìm vớt xe lên, thì phát hiện chiếc xe không phải của mình thì mọi việc mới phơi bày. Thời điểm phát hiện xác nam thanh niên xấu số cách thời điểm mất tích là bốn tháng (3). Nói đến đây, tôi chợt rùng mình nghĩ, không biết trong làn nước đen ngòm đóng kín im ỉm kia, còn có bao nhiêu nạn nhân bị con kênh này "giấu kĩ"? Sự vô trách nhiệm, ích kỷ và lỗi phạm của con người đã làm cho con kênh vốn dĩ phải hiền lành và thân thiện, lại trở thành huyền bí và ghê rợn.

Dưới kênh là thế, còn dọc theo bờ kênh thì sao? Càng tệ hại hơn khi hai bên rạch rác chồng chất lên nhau: chỗ này chục bao vải vụn, chỗ kia nhánh trứng cá mới chặt, bọc cơm thừa. Xa tí nữa là lũ ruồi nhặng tíu tít, vo ve bên xác con vật đã chết cách đó vài ba hôm. Bờ kênh – dĩ nhiên cũng là môi trường sống – cứ hiển nhiên trở thành nơi để họ vứt những thứ thừa thãi, như thể chỗ đó vốn dành cho việc đó. Chiều đến, khói thải từ các nhà máy, xưởng nhuộm hùng hục, hừng hực bay ra. Trận khói này chưa tan, các trận khói khác đã tranh nhau kéo đến! Chúng tranh nhau làm mờ bầu không khí vốn dĩ không trong lành này. Tội sao cái cảnh vợ chồm lên bịt mũi chồng, chồng chạy xe một tay, còn tay kia bịt mũi con. Một hỗn cảnh loè nhoè trong làn khói. Khổ hơn, mỗi khi gió thổi ngược, thổi quẩn, thì ôi thôi, mùi hôi thối bay khắp khu vực. 

Tôi thấy buồn. Làn khói ấy phủ mờ đường đi lối rẽ, có lẽ nào cũng phủ mờ cả ý thức của người dân, của "lãnh đạo" sao? Chỉ mong sao có một làn gió, một cơn mưa thần kì nào đó sẽ cuốn phăng đi, làm tan biến đi những đống rác kia, hay có thể thay nước, đổi màu cho con kênh cạnh nhà tôi – và dĩ nhiên còn nhiều con kênh khác nữa trong cả thành phố đông đúc này, trên cả nước Việt này. Tôi trộm ước có một làn gió – không phải từ không trung, nhưng từ lòng người, từ những lương tâm biết yêu thương con người, yêu thương cảnh vật – sẽ cuốn phăng đi sự thất trách, hám lợi, sự vô cảm, vô trách nhiệm trong từng nếp sống, nếp nghĩ. Nếp sống, nếp nghĩ ấy, những thực tại đáng buồn ấy không phải của riêng ai, nhưng của mỗi một con người – kẻ nhiều, người ít, lúc vô tình, lúc trơ cứng – dần dà tạo nên một thứ "văn hoá" đáng xấu hổ. Thiển nghĩ, dân tộc này chỉ có được "làn gió" ấy khi mỗi người phải "quạt" một tay. 

Hạt Nắng

------------------------------------------
(1) X. Sáng thế 2,19-20.
(2) X. số 470 Sách Tóm lược Học thuyết Xã hội của Giáo Hội Công Giáo
(3) X. http://m.vietnamnet.vn/vn/xa-hoi/65784/tim-thay-37-dot-xuong-nguoi-duoi-kenh-den.html)
 

THUNG RUỘNG NHỎ

Người ta gọi là Ruộng Nhỏ, nhưng trong ký ức tôi – ký ức của một đứa trẻ lúc lên mười – đó là một cánh đồng xa tít, lồng lộng gió chiều đuổi bắt những vạt nắng chập chờn dát trên sóng lúa. Đã hơn ba mươi năm, lòng tôi vẫn thương những bông hoa dại hiền lành bên bờ mương nhỏ, vẫn nhớ da diết những lúc bì bõm bắt cá đồng, hái rau muống trong vũng nước cạn cuối thung. Mỗi lần nghĩ đến, lòng tôi lại bồi hồi, như nghe tiếng cút gọi bạn xa xa, như thấy đàn cò soải cánh trong màn chiều bảng lảng, cánh đồng yên ả nghỉ ngơi... Dường như mùi ngai ngái của rơm rạ, bùn lầy, tiếng rúc rích, ềnh oàng của côn trùng, ếch nhái,… vẫn còn đâu đó “nằm gọn” trong tâm thức. Bởi tất cả đã thấm vào đời tôi quá đỗi tự nhiên, thắm đượm trong tôi cái nét hoang sơ mộc mạc như cây, như cỏ. Thi thoảng, trong giấc chiêm bao, tất cả lại ùa về gợi niềm thương nhớ đến phát khóc được...
Ruộng Nhỏ là quà tặng kỳ diệu của thiên nhiên giữa vùng đồi núi quê tôi. Phía Bắc Ruộng Nhỏ là dãy Núi Đất thâm thấp, sẫm một màu cây rừng. Phía Nam là dãy đồi trài, đất đỏ phì nhiêu, quanh năm bắp, khoai xanh mướt. Đầu phía Tây tập trung những con suối chảy miết từ trên Núi Chứa Chan đổ về, tưới vào vùng đất thịt trũng, tạo nên thung ruộng tốt tươi này. Còn cuối phía Tây là hai doi đất sà sà như hai cánh tay vươn ra từ hai phía Bắc Nam, ôm lấy Ruộng Nhỏ, khép lại ở con suối róc rách chảy về hướng rừng xa xa... Quê tôi ngày ấy đẹp lắm, trù phú, no đủ, thơm lành như quả chín.
Nhưng rồi cuộc sống bỗng thay đổi. Tất cả bỗng tan biến, chìm sâu dưới làn nước thẳm và trở thành ký ức. Trong số những đứa trẻ đã lặn ngụp và lớn lên trên cánh đồng ấy như tôi, chẳng biết có còn ai nhớ đến cái tên Ruộng Nhỏ. Nhưng có lẽ, với những người nông dân đã từng gắn bó nắng mưa trên thung ruộng này thì "Ruộng Nhỏ" là một nỗi đau dai dẳng, một tiếng kêu oan bất lực còn ứ lại trong cổ họng, để rồi cuộc đời bị đẩy vào cảnh đói cực, lầm than.
Ngày ấy, chị em tôi đã khóc rất nhiều, còn ba mẹ và mấy anh trai thì buồn đến nỗi cơm không nuốt nổi, khi người ta quyết định biến thung Ruộng Nhỏ cùng nương rẫy bốn bề thành cái đập trữ nước. Một con đê dài hơn hai cây số được đắp phủ trên hai doi đất phía đông, bắt ngang từ phía đồi trài qua Núi Đất, nhấn chìm toàn bộ thung ruộng cùng đất đai màu mỡ xung quanh. Nhà cửa, gia sản của gia đình tôi cùng rất nhiều người dân khác coi như mất trắng.
Sở dĩ người ta nghĩ ra cái "phát minh vĩ đại" biến ruộng đồng thành đập chứa nước là do thời ấy giá cà phê rất "sốt". Nhà nhà, người người trồng cà phê, nên nhu cầu tưới tiêu rất lớn. Gia đình tôi cũng chỉ còn bám víu vào mấy sào đất rẫy trồng cà phê. Thế nhưng, chưa kịp bình tâm sau "cú sốc" mất ruộng mất vườn, gia đình tôi và những người nông dân khốn khổ lại bị "bồi" thêm một "cú đấm" làm kiệt quệ, không đứng dậy nổi: Tất cả rẫy đất trong địa phương đều bị xung vào đất công, làm "thí điểm" hợp tác xã. Nghĩa là "làm nháp", được thì làm, không được thì thôi. Chuyện như đùa, nhưng cái đói khổ và bần cùng của người dân lại là... sự thật. Gia đình tôi rơi vào cảnh điêu linh!
Hai năm sau, hợp tác xã tan rã, đất đai của chúng tôi không được trả lại mà lại nhẹ nhàng "chuyển" sang chủ mới trong sự bức xúc, bất bình của người dân. Và rồi, rủ nhau "con kiến đi kiện củ khoai", nhưng cuối cùng cũng chỉ mòn sức lực, hao tiền của. Gia đình tôi và không ít nông dân đã thật sự trở thành "vô sản" chính hiệu!
Nói về chuyện cái đập chứa nước tưới tiêu. Nó đã nhấn chìm bao nhiêu héc-ta ruộng vườn, làm tán gia bại sản bao gia đình, và hệ trọng hơn hết là tàn phái cả một hệ sinh thái tốt tươi, một phong cảnh hữu tình xinh đẹp mà thiên nhiên ban tặng – để rồi mấy năm sau chẳng ai cần đến nó nữa. Bởi cà phê trồng chưa kịp thu hoạch đã rớt giá, rớt thê thảm, thu hoạch không đủ bù tiền dầu chạy máy nổ tưới nước. Nông dân quê tôi tiếc xót nhưng cũng đành phá bỏ cà phê, chuyển qua trồng cây tiêu, cây điều. Nhưng rồi cũng chỉ được vài ba năm đầu, khi nhà nhà rủ nhau trồng rầm rộ, thì tiêu, điều cũng chung số phận với cà phê. Bởi thế nên quê tôi mới có câu nói "chơi chữ" thế này: "Cà phê, tiêu, điều vắng lặng". Nhìn hồ nước lênh láng vô hồn, dân làng tôi quệt nước mắt nhớ thương Ruộng Nhỏ...
Quả là khó hiểu cái kiểu lãnh đạo "hứng đâu làm đó", không cần đo lường hậu quả, hay không có năng lực để đo lường, "sống chết mặc bay, tiền thầy bỏ túi"! Một nước nông nghiệp mà không thể điều phối cơ cấu cây trồng hợp lý, không thể bình ổn giá và bao tiêu sản phẩm cho nông dân, cứ mặc sức (hay thông đồng?) các thương lái và "đầu nậu", thi nhau o ép. Nông dân cứ loay hoay nay trồng, mai đốn, mùa trước được giá, mùa sau mang đổ. Thuốc trừ sâu và phân bón hoá học chẳng ai quản lý, kiểm tra. Càng bón, càng xịt, đất đai càng cằn cỗi, bạc màu, cây cối nhiễm độc không sống nổi. Nông dân cũng chẳng còn tha thiết với ruộng vườn, bởi làm đâu thua đó. Tình trạng này không phải chỉ tồn tại ba mươi năm trước, mà cho mãi đến giờ vẫn vậy. Người nông dân cứ phải gánh chịu thiệt thòi, thất bát. Trách nhiệm thuộc về ai? Kỹ sư, tiến sĩ nơi đâu? Làm được gì? Ai thương thiên nhiên tàn úa? Ai xót nông dân đói khổ?
Suốt đời, có lẽ tôi sẽ còn ám ảnh cái đói của những năm ấy – thập niên 1980. Sắn, khoai cũng không có để mót. Đọt lá vông, đọt dền gai cũng bị bọn trẻ chúng tôi tranh nhau hái về làm rau. Tận kế sinh nhai, dân làng đổ vào rừng: cây lớn xẻ ván, cưa gỗ, cây nhỏ đốn củi, đốt than. Dân tiến đến đâu, rừng bị đẩy lùi đến đó, tan hoang, trơ trụi. Nhưng có lẽ sự đốn chặt và vận chuyển thô sơ của người dân cũng chẳng thấm vào đâu so với sự khai thác rầm rộ, quy mô của những đội kiểm lâm "khai thác có chỉ thị và có quy hoạch" với cưa máy, xe cần cẩu chạy rầm rập đêm ngày mà chúng tôi vẫn gặp trong rừng. Để rồi trong một thời gian ngắn, vùng Đồng Nai nhiều rừng núi, lắm dã thú, chim muông như thế cũng bị khai thác đến cạn kiệt. Có một thời, người dân hoảng sợ, hoang mang vì đêm đêm, đàn voi trong rừng không còn nơi trú ẩn, kéo ra phá rẫy, quật đổ nhà cửa và chà giết người dân. Sau khi quá nhiều người bị voi giày chết, các nhà chức trách mới bắn thuốc mê rồi đưa đàn voi ấy vào những khu rừng bảo tồn. (Hay đưa đi đâu? Ai mà biết được!).
Con người được Đấng Tạo Hoá trao cho trí khôn để canh tác, gìn giữ và phát triển trái đất (xem St 1 và 2) – ngôi nhà chung của nhân loại. Thế nhưng con người đã khai thác thiên nhiên đến khánh kiệt để thoả mãn tham vọng và mục đích của mình, không cần biết đến tương lai các thế hệ sau, và cứ như thể thiên nhiên không có mục đích và vai trò riêng của nó trong vũ trụ. Đến một lúc (mà đã đến rồi), thiên nhiên sẽ thịnh nộ chống lại con người vì những hậu quả con người gây ra (xem mục II, chương 10, sách Tóm lược Học thuyết Xã hội của Giáo Hội Công Giáo). Nhân loại đang đứng trước những thảm hoạ và thách đố lớn về các vấn đề môi trường: trái đất nóng lên, hiệu ứng nhà kính, mực nước biển tăng, tài nguyên, năng lượng cạn kiệt... Không chỉ có thế, mà hình như, khi thiếu đi cái trong lành, hiền hoà của thiên nhiên tưới gội vào lòng, con người càng khó có được những rung động yêu thương trong sáng, và càng trở nên vô cảm, tàn ác với nhau hơn.
Có một điều dễ nhận ra: với sự trợ giúp của khoa học kỹ thuật, bất cứ quốc gia hay tổ chức quốc tế nào, và bất cứ ai quan tâm, đều có thể nhận ra các vấn nạn về môi trường và biết nguyên nhân của các vấn nạn ấy. Rất nhiều hội thảo lớn nhỏ đã được tổ chức trên nhiều quy mô và nhiều cấp độ, nhưng rồi, khói, nước, và rác thải vẫn xả vào môi trường sống, rừng vẫn bị tàn phá, tài nguyên vẫn bị khai thác một cách tàn bạo và vô trách nhiệm. Phải chăng, phía sau chính trường đã có sự khuynh đảo quyền lực của các thế lực kinh tế và các "thế lực đen"? Môi trường không còn là một vấn đề đơn lẻ mà đan xen chặt chẽ với chính trị, kinh tế, văn hoá, giáo dục... Những nước càng nghèo, càng lạc hậu, bị những thể chế độc tài cai trị, thì vấn nạn môi trường càng trầm trọng.
Đất nước tôi đang ở đâu? Tôi làm được gì cho bầu trời quê hương này? Một bầu trời xám xịt, mịt mù khói bụi. Một đất nước đi đâu cũng gặp rác, những nơi càng sầm uất, hiện đại thì rác càng nhiều. Người ta cứ làm bẩn môi trường sống của mình một cách thản nhiên, chẳng chút ray rứt, suy nghĩ. Những kẻ hữu trách thì bận lo những "chuyện lớn", rác bụi chỉ là "chuyện nhỏ".
Tôi làm được gì? Cùng lắm sử dụng lại vài cái túi ni-lon, tiết kiệm chút nước, chút điện, hoặc rỉ tai chị bán hàng ăn đầu xóm thôi đừng đốt than đá nữa, rất có hại cho sức khoẻ và hại môi trường, hoặc giả treo thêm vài chậu dây leo trước cửa... Có lẽ những thứ tôi làm được chẳng thấm vào đâu. Nhưng tôi sẽ quyết chí làm với hy vọng nhỏ nhoi: biết đâu, những việc bé nhỏ ấy sẽ đâm chồi nảy lộc trong lương tâm con cái tôi, hay trong lương tâm ngay lành của một người nào đó, giống như bông hoa dại, vạt nắng chiều năm xưa trên thung Ruộng Nhỏ, cứ ngỡ chẳng là gì, nhưng vẫn trĩu nặng mãi trong tôi...!
Mẩu Bút Chì
 

• Với tất cả mọi người :

• Với nhà cầm quyền :

GIÁO HỘI GIÚP DÂN NGHÈO THÍCH ỨNG BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
 
Chị Võ Thị Thùy đang thu hoạch rau trong khu vườn nhà mà trước đây chị không biết cách canh tác. 

Trước đây chị Võ Thị Thùy, 34 tuổi, sống rất chật vật bởi nguồn thu nhập chính của gia đình từ 5.000 mét vuông ruộng mà chị nhận khoán của hợp tác xã. Mỗi năm hai vụ mùa, chị thu được chừng ba tấn lúa nhưng phải bán hai tấn lúa (trị giá khoảng 14 triệu đồng) trả nợ tiền phân bón, thuốc trừ sâu và tiền vay 3 triệu đồng với tiền lãi 120.000 đồng một tháng để chu cấp cho ba đứa con học hành.

Hết mùa vụ chị cũng không biết làm gì để kiếm thêm thu nhập.

Nhưng từ một năm nay chị đã có thu nhập ổn định và cải thiện được cuộc sống của gia đình nhờ biết cách trồng rau xanh và nuôi heo trên khu đất vườn rộng 700 mét vuông quanh nhà. Trước đây chị bỏ hoang vì đất luôn bị ngập úng hoặc nhiễm mặn.

“Bây giờ mỗi ngày tôi kiếm được 50.000 đồng từ tiền bán rau, đủ để trang trải nhu cầu ăn uống hàng ngày cho cả nhà. Và mỗi năm còn để dành được 10 đến 15 triệu đồng nhờ nuôi heo – chị Thùy nói với vẻ mặt phấn chấn – “Tôi cũng đã trả xong nợ vay của những người cho vay nóng”.

“Tôi biết ơn các anh chị tình nguyện viên Công Giáo đã chỉ dạy cho tôi cách làm ăn”, chị  nói.

Chị Thùy là môt trong 28 học viên tham dự khóa tập huấn về kỹ thuật trồng rau xanh, hoa và chăn nuôi cá và heo trên những khu vực bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu do trung tâm Phát triển Năng lực Cộng đồng hợp tác với Ban Biến đổi khí hậu Công giáo Huế, tổ chức hồi đầu năm 2014.

Nhóm tình nguyện viên gồm các nữ tu và giáo dân đã đi thăm các gia đình tại các xã Quảng Thọ, Hương Phong và Quảng Thành thuộc tỉnh Thừa Thiên Huế, là những nơi có đất bạc màu, ngập úng, nhiễm mặn do biến đổi khí hậu gây ra. Nhóm đã khảo sát đất đai, hoàn cảnh người dân để hỗ trợ vốn, mỗi nhà 3 triệu đồng để giúp họ nâng cao nền đất vườn hoặc mua cây giống và vật nuôi.

Học viên học cách dùng rác thải và lá cây khô ủ với phân chuồng để làm phân bón, biết chọn những cây giống thích hợp với đất như các loại rau má, rau mồng tơi, xà lách, cải, rau ngò, rau quế.

Môt học viên khác là ông Giuse Nguyễn Luận, 49 tuổi, cho biết dịp tết vừa qua ông đã kiếm lời gần 20 triệu đồng nhờ trồng hoa cúc vàng, lay ơn đỏ, đồng tiền, cây sung cảnh và quất cảnh.

Ông Luận trước đây làm nghề chạy xe ôm vì khu vườn nhà ông rộng hơn 3.000 mét vuông, thuộc loại đất bạc màu, toàn cát trắng chỉ trồng được cây thuốc lá.

Nhờ kiến thức học được từ lớp tập huấn, hiện ông đang trồng đậu xanh, đậu phộng và nuôi 50 con gà để bán.

Cha của bốn người con nói lớp tập huấn đã mang lại nhiều lợi ích cho ông, nhất là kiếm được tiền ở ngay chính sân nhà, giúp gia đình ông có thu nhập ổn định.

“Bây giờ tôi cảm thấy an nhàn hơn trước và không cực nhọc rời địa phương mỗi ngày chạy xe thồ hơn 100 cây số để kiếm miếng ăn”, ông nói.

Ban Biến đổi khí hậu Công giáo Huế với 25 thành viên gồm nữ tu và giáo dân còn tập huấn cho người dân biết cách phòng chống các bệnh do biến đổi khí hậu gây ra, cách sơ tán người dân khi có lũ lụt, dạy bơi và những kỹ năng khác để người dân biết thích ứng.


Peter Nguyen
   

---